อธิบายกรุณา

"กรุณา"  ที่สองงามผ่องล้ำ

เป็นตัวทำน้ำใจให้ไหวหวั่น

เห็นวิบัติมุ่งหวังยับยั้งพลัน

อยากแก้กันช่วยให้เยื่อใยมี

ตัวธรรมะตรงตรงความสงสาร

อยากช่วยผลาญวิบัติให้พลัดหนี

เห็นใครใครได้ยากลำบากที

อยากช่วยพลีเพื่อให้ได้สำราญ

เห็นใครใครทำการงานข้องขัด

อยากช่วยจัดผันแปรแก้หักหาญ

เหมือนถูกขอแก้ขัดตัดกลการ

หมายมุ่งจานเจือชอบปลอบใจมี

เห็นคนด้อยโอกาสหรือพลาดพลั้ง

หมายเกี่ยวรั้งพองามตามวิถี

เห็นคนอ่อนหย่อนเยาว์เบาความดี

เกิดปรานีให้พลังทั้งกายใจ

อธิบายการใช้เมตตาและกรุณา

นี้คือตัวกรุณาในส่วนคิด

ส่วนการกิจก็งามตามวิสัย

กอปรการร่วมเมตตาหาแยกไกล

จะกล่าวไว้ให้เห็นพอเป็นการ

เด็กเกิดใหม่ไร้พลังทุกอย่างชัด

ย่อมข้องขัดทุกส่วนประมวลขาน

ต้องเมตตาการุณย์จุนเจือจาน

จึงได้ผ่านอุปสรรคขวากหนามมา

ถ้าเมตตากรุณาไม่มาช่วย

คงมอดม้วยมรณังสิ้นสังขาร์

แต่เพราะบุญหนุนอำนวยช่วยชีวา

ก็เมตตาเป็นหลักให้พักพิง

ตอนคลอดนั้นสุดอนาถปราศข้อคิด

เย็นสนิทร่างกายทั้งชายหญิง

มีแต่ตัวเปล่ามาว่าความจริง

ถ้าถูกทิ้งโลกคงปราศขาดผู้คน

แต่พ่อแม่มากเมตตาการุณย์จิต

ชุบชีวิตทำนุอนุสนธิ์

เพราะเมตตาอุปถัมภ์ตามไกกล

การุณย์ดลร่วมสองป้องกลี

อันน้ำใจใครเล่าเท่าพ่อแม่

ช่วยกันแก้เภทภัยใหญ่น้อยหนี

ก่อดีเติมเพิ่มงามตามทวี

มองแต่ดีทวีเด่นเป็นเจิมจอม

เพราะเมตตาการุณย์จุนเจือจิต

ชั่วกั้นปิดดีได้หมายถนอม

จะหนักเบาเอาใจใฝ่ประนอม

สร้างความพร้อมเพื่อลูกด้านหยูกยา

ให้อาบน้ำป้อนข้าวเอาภาระ

ขี้เยี่ยวนะช่วยการพร้อมหรรษา

ทั้งคูถมูตรมูกไหลไม่ฉันทา

ทั้งเห่ช้ากกนอนผ่อนอารมณ์

คราวเหมันต์หนาวลมห่มผ้าให้

คราวป่วยไข้ยาขนานทั้งหวานขม

คราวลูกร้อนผ่อนจัดช่วยพัดลม

คราวลูกตรมยั่วเยาะพอเหมาะการณ์

พ่อแม่สู้สารพันการเบาหนัก

เพราะความรักอาลัยไม่หักหาญ

ปล่อยลูกเล่นพองามตามอุ้มธาร

ทั้งเจือจานไม่ทิ้งทอดยอดขวัญตา

เมื่อเติบโตมีพลังพอตั้งไข่

ฝึกหัดให้ตั้งไข่งามตามหรรษา

บ้างฝึกหัดอื่นอื่นพอชื่นตา

ฝึกสำเหนียกเรียกปู่ย่าทั้งตายาย

ให้ศึกษาอบรมสมฐานะ

อาจาระงามงามเร่งขวนขวาย

ฝึกอบรมผสมเล่นไม่เว้นวาย

เพื่อใจกายลูกผ่องครองคุณดี

ครั้นเติบใหญ่วัยเรียนเพียรขยัน

ก็มุ่งมั่นให้ศึกษาสร้างราศี

เริ่มแต่ชั้นประถมสมวัยมี

จนลุที่พอการสมานใจ

การเงินทองของไช้ไม่ข้องขัด

สารพัดพองามตามวิสัย

มิให้ลูกอนาทรร้อนหนาวใด

ทุกส่วนได้ชูช่วยด้วยอาทร

กว่าจะจบการศึกษาให้ฐานะ

แบกภาระหนักยิ่งกว่าสิงขร

แต่เพราะรักหนักเท่าใดไม่ตัดรอน

แค้นเสียบศรก็ปลงคงอารี

ลูกคนหนึ่งใช้เงินเกินล้านแสน

ของหวงแหนมิได้หมายตระหนี่

ใช้เสื้อผ้าสารพันกันมากมี

ล้วนแต่ฟรีลูกต้องตรึกตรองดู

ทั้งข้าวปลาอาหารการชีวิต

ควรจะคิดพันถังตั้งกระทู้

ช่วยอาบน้ำทาแป้งแต่งพบู

ทั้งบ้านอยู่อู่นอนกรกำไล

ถ้าคนจนจำกู้ต้องสู้หา

ถึงสูงค่าดอกบี้ยก็เสียได้

เพราะมุ่งหวังฝังปลูกลูกจุนใจ

ควรจะให้ต้องหาเป็นอาจิณ

อันเมตตากรุณาดังว่าอ้าง

เป็นตัวอย่างพอเปรียบประเทียบศิลป์

โปรดได้ตรองไตร่ตามพองามจินตน์

ตามระบิลที่กล่าวสาวความมา

................................

จาก....หนังสือพ่อแม่แผ่่ไมตรี

โดย...พระธรรมปริยัติโสภณ  เจ้าคณะ ๑๐

          วัดพระธาตุพนม วรมหาวิหาร จ.นครพนม